Beslissing van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van
drs. R.C. van Waning
tegen
M. van Calmthout en de hoofdredacteur van de Volkskrant
Bij brief van 20 april 2006 met twee bijlagen heeft drs.
R.C. van Waning te Amstelveen (hierna: klager) een klacht
ingediend tegen M. van Calmthout en de hoofdredacteur van de
Volkskrant (hierna: verweerders). Hierop heeft P.I.
Broertjes, hoofdredacteur, geantwoord in een brief van 19
mei 2006 met als bijlage een reactie van Van Calmthout op de
klacht.
De zaak is behandeld ter zitting van de Raad van 16 juni
2006. Klager is daar verschenen en heeft zijn standpunt
toegelicht aan de hand van een notitie. Aan de zijde van
verweerders waren Van Calmthout, M. Persson (redacteur
Kennis) en B. Witman (adjunct-hoofdredacteur) aanwezig.
Naar aanleiding van de plotselinge ontstentenis van een der
leden van de Raad, hebben partijen desgevraagd laten weten
geen bezwaar te hebben tegen behandeling van de zaak door de
voorzitter en drie leden.
DE FEITEN
Op 22 oktober 2005 is in de Volkskrant een artikel van de
hand van Van Calmthout verschenen onder de kop “Stikstofkaart
van KNMI doet geen goed bij de querulanten”. De intro
van dit artikel luidt:
“Een
geweldig actiemiddel? Of misleiding? Er is rumoer over de NOx-kaartjes
die het KNMI sinds deze week dagelijks publiceert. Want
maskeert de luchtvaart niet het verkeer?”
Verder bevat het artikel onder meer de volgende passages:
“Als
er iemand kan zeuren vanuit de milieuhoek dan is het wel
Robert van Waning, particulier strandhuisjesverhuurder in
Zandvoort en zelfbenoemd vliegtuigstrepen-waarnemer te
Amstelveen. Geen redactie in Nederland die niet nu en dan
een e-mail krijgt over de manier waarop in Nederland een
enorm milieuprobleem wordt verzwegen.
Dat probleem is dat het intensieve vliegverkeer (over
Amstelveen) sluierbewolking (over Zandvoort) veroorzaakt. En
het schandaal is dat de weermannen en vrouwen
(‘weerpraatjesmakers als Marjon de Hond’) net doen alsof die
contrails natuurlijke sluierbewolking zijn. Wat natuurlijk
gebeurt om de belangen van Schiphol en de vliegindustrie te
beschermen.”
en
“Deze
week is Van Waning met een nieuw offensiefje begonnen. En
opnieuw heeft het KNMI het gedaan. Sinds dinsdag publiceert
het KNMI in De Bilt dagelijks op de website een kaartje van
de NOx concentraties
boven Europa, kortweg de luchtvervuiling, omdat
stikstofoxides nauw betrokken zijn bij het ontstaan van smog
en mist. (…) Dagelijks publiceren geeft de milieubeweging
dus elke dag argumenten om te pleiten voor strikter
milieubeleid, vooral rond het verkeer.
Maar Van Waning denkt daar heel anders over. Want de
metingen van het instrument OMI, dat het KNMI vanuit de
ruimte de gegevens over de stikstofvervuiling verschaft,
werkt alleen goed als er niet te veel bewolking is. En dus,
zegt de vliegtuigstrepen-activist in een mail aan
milieuvrienden en media, maskeert het ene milieuprobleem het
andere. Vliegtuigstrepen verhullen verkeerssmog.
Precies, valt bijvoorbeeld Jan Juffermans van het
milieu-educatiecentrum De Kleine Aarde in Boxtel hem bij in
een e-mail aan alweer de halve wereld. Het is een schandaal.
‘Het lijkt erop dat er bewust wordt misleid.’
Bij het KNMI valt OMI-expert dr. Pieternel Levelt haast van
haar stoel. Bewust misleid? Dat bewolking de metingen kan
blokkeren is bekend en ook in de persberichten gemeld.
Alleen zijn contrails bij lange na niet dicht genoeg om OMI
het zicht te ontnemen.”
DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN
Klager stelt voorop dat hij al sinds 1995 foto’s maakt van
bewolking die door vliegverkeer wordt veroorzaakt. Daarbij
gaat het niet om de bekende vliegtuigstrepen (‘contrails’),
maar om de minder bekende laag van luchtvaartsmog die
vliegtuigen op ongeveer tien kilometer hoogte om de wereld
‘weven’. Sinds enige jaren publiceert klager een selectie
van zijn foto’s op internet.
Volgens klager is – kort samengevat – sprake van onjuiste,
onnodig grievende berichtgeving. In een e-mail van 18
oktober 2005, die hij onder meer aan de wetenschapsredactie
van de Volkskrant heeft gestuurd, heeft hij geschreven dat
het KNMI geen foto van autosmog kan maken als er te veel
vliegtuigsmog is. In dat bericht heeft hij een duidelijk
onderscheid gemaakt tussen vliegtuigstrepen/contrails en
luchtvaartsmog. Dat onderscheid is echter niet gemaakt in
het gewraakte artikel. Daardoor wordt ten onrechte de indruk
gewekt dat hij zou hebben gezegd dat
vliegtuigstrepen/contrails verkeerssmog zouden verhullen.
Die onjuiste suggestie heeft Van Calmthout kennelijk ook
voor commentaar voorgelegd aan Levelt. Aldus heeft Van
Calmthout geen reactie van Levelt gekregen op hetgeen klager
heeft beweerd, maar heeft hij dat wel als zodanig in het
artikel doen voorkomen. Verder hebben verweerders zich
schuldig gemaakt aan stemmingmakerij door onder meer het
gebruik van de termen ‘querulant’, ‘rumoer’, ‘offensiefje’
en ‘schandaal’, aldus klager. Hij wijst er verder op dat hij
nooit in Zandvoort komt en geen strandhuisjes verhuurt.
Klager stelt voorts dat geen duidelijk onderscheid is
gemaakt tussen feiten en meningen. Hij wijst er in dat
verband op dat hij zijn bezwaren tegen het artikel aan de
ombudsman van de Volkskrant heeft kenbaar gemaakt. De
ombudsman heeft hem meegedeeld dat het artikel is
opgeschreven als een column en ook zo behandeld had moeten
worden. Dat dat niet is gebeurd, is volgens de ombudsman te
betreuren. Klager meent echter dat het artikel moet worden
beoordeeld op grond van de inhoud en de wijze waarop het is
gepresenteerd: als een serieus te nemen artikel van een
wetenschapsredacteur dat in het katern ‘Kennis’ is
gepubliceerd. Aan het artikel moeten dan ook hoge eisen
worden gesteld ten aanzien van waarheidsgehalte,
zorgvuldigheid en objectiviteit. Van Calmthout beschikte dus
niet over de vrijheid waarvan een columnist mag profiteren,
aldus klager.
Hij betoogt dat hij in de berichtgeving ten onrechte
publiekelijk te schande is gezet en dat zijn reputatie van
lastige maar gewetensvolle klokkenluider is aangetast.
Verweerders stellen dat klager al jarenlang systematisch de
publiciteit zoekt voor zijn standpunt dat vliegtuigstrepen
willens en wetens worden veronachtzaamd in de Nederlandse
weerkunde en pers.
De redenering die klager uiteenzette in zijn e-mail van 18
oktober 2005 was naar het oordeel van Van Calmthout een
interessante hypothese. Hij besloot daarom de gedachte van
klager voor te leggen aan het KNMI. Als klager gelijk had,
had het KNMI een probleem, hetgeen journalistiek interessant
is. Levelt liet weten dat contrails en sluierbewolking geen
obstakel zijn voor correcte metingen, en dat daarvoor veel
zwaardere bewolking nodig is. Dat commentaar zou normaal
gesproken reden zijn om niets over de hypothese te
schrijven, maar in het geval van klager lag dat anders.
Klager is immers de man die al jaren hamert op het schandaal
van de verzwegen contrails. Het wordt dan journalistiek
interessant als hij zijn hand lijkt te overspelen en nog
interessanter is het als hij daarbij bijval krijgt van de
directeur van het milieu-educatiecentrum De Kleine Aarde.
Het was zelfs niet denkbeeldig dat klagers foutieve
hypothese een eigen leven had kunnen gaan leiden in
milieukringen. Een en ander was voldoende journalistieke
aanleiding voor een stukje in de krant, dat liet zien hoe
een ideetje in de milieusector het niet haalde in de echte
wereld.
In dat verband stellen verweerders nog dat in de rubriek
‘Kennis’ wetenschapsjournalistiek wordt bedreven, waarbij
alle stijlmiddelen geoorloofd zijn. Het gewraakte artikel
heeft een betrekkelijk gechargeerde toon, die voortkomt uit
de noodzaak in zeer kort bestek klager en zijn missie te
schetsen. Een neutrale formulering zou klager mogelijk ook
te veel eer hebben gegeven; hij is geen reguliere
wetenschappelijke bron, maar een actievoerder met wellicht
een interessante wetenschappelijke hypothese.
Verweerders erkennen dat zij één feitelijke fout hebben
gemaakt door te schrijven dat klager een
strandhuisjesverhuurder in Zandvoort zou zijn. De ombudsman
van de Volkskrant heeft klager aangeboden deze onjuistheid
recht te zetten, maar klager heeft dat aanbod afgewezen.
Verweerders menen dat klager publiciteit wilde en die ook
haalde, zij het wellicht niet met de strekking die hij had
gehoopt.
BEOORDELING VAN DE KLACHT
De Raad stelt voorop dat het een journalist vrijstaat over
een bepaald feit zijn mening te verkondigen, mits duidelijk
is dat het om zijn persoonlijke opvatting gaat. Dat is hier
echter niet gebeurd. Verweerders hebben niet aannemelijk
gemaakt dat het artikel deel uitmaakt van een vaste, lichte
rubriek, waar meer journalistieke vrijheid mogelijk moet
worden geacht.
Uit hetgeen verweerders naar voren hebben gebracht, blijkt
ook dat zij het e-mailbericht van klager van 18 oktober 2005
serieus hebben genomen. Van Calmthout heeft de hypothese van
klager onderzocht en heeft daartoe het commentaar van het
KNMI gevraagd. Bovendien is de reactie van het
milieu-educatiecentrum De Kleine Aarde in het artikel
verwerkt.
Aldus is naar het oordeel van de Raad geen sprake van een
publicatie die vergelijkbaar is met een column. Het artikel
is vormgegeven als feitelijke berichtgeving.
Klager heeft aannemelijk gemaakt dat het door hem gemaakte
onderscheid tussen vliegtuigstrepen/contrails en
luchtvaartsmog onjuist in het artikel is verwerkt. Hij is
immers van mening dat luchtvaartsmog van invloed is op de
waarneming van autosmog en niet, zoals in het artikel is
gesuggereerd, vliegtuigstrepen/contrails. Voorts is klager
neergezet als een niet serieus te nemen ‘querulant’.
Aldus is de publicatie zodanig diffamerend en
diskwalificeert deze klager zodanig, dat verweerders dit
niet zonder deugdelijke grondslag hadden mogen publiceren.
Van een dergelijke grondslag is echter niet gebleken.
Al het voorgaande in samenhang bezien, komt de Raad tot de
slotsom dat verweerders met de publicatie grenzen hebben
overschreden van hetgeen, gelet op de eisen van
journalistieke verantwoordelijkheid, maatschappelijk
aanvaardbaar is.
BESLISSING
De klacht is gegrond.
De Raad verzoekt verweerders deze beslissing integraal of in
samenvatting in de Volkskrant te publiceren.